Η κλιματική αλλαγή, η αύξηση των μετακινήσεων και η γήρανση του πληθυσμού αυξάνουν τις πιθανότητες εκδήλωσης νέων πανδημιών. Η πρόσφατη κρίση της COVID-19 έδειξε ότι η ψηφιοποίηση και διασύνδεση του συστήματος επιτήρησης και του συστήματος υγείας, η προστασία του ευάλωτου πληθυσμού, η προστασία του έμψυχου προσωπικού του Ε.Σ.Υ., αλλά και η προσαρμοστικότητα των συστημάτων, καθώς και η άμεση και αποτελεσματική επικοινωνία της ιατρικής κοινότητας και της πολιτείας με το κοινό, μπορούν να μας θωρακίσουν αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση μιας νέας πανδημίας.
Σε στρογγυλή τράπεζα, υπό τον συντονισμό της κ. Τζένης Κουρέα-Κρεμαστινού, Ομότιμης Καθηγήτριας Δημόσιας και Διοικητικής Υγιεινής, συζητήθηκαν τα διδάγματα από την πρόσφατη πανδημία της COVID-19, τα οποία θα αποτελέσουν τη βάση για προετοιμασία για μια ενδεχόμενη νέα κρίση. Η κ. Κασσιανή Γκολφινοπούλου αναφέρθηκε στα διδάγματα από την επιτήρηση των λοιμωδών νοσημάτων. Ο κ. Γκίκας Μαγιορκίνης μίλησε για το εθνικό σύστημα υγείας, τις πολιτικές δημόσιας υγείας και το δημογραφικό υπό το πρίσμα της πανδημίας και ο κ. Δημήτρης Παρασκευής μίλησε για εμπειρίες και διδάγματα από την πρόσφατη πανδημία και την προετοιμασία για μελλοντικές πανδημίες.
Διδάγματα από την επιδημιολογική επιτήρηση των λοιμωδών νοσημάτων
Λαμβάνοντας πρώτη τον λόγο, η κ. Κασσιανή Γκολφινοπούλου, Νοσηλεύτρια ΠΕ, MPH, PhD, Προϊσταμένη Τμήματος Συντονισμού Συστημάτων Επιτήρησης, Διεύθυνση Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης για Λοιμώδη Νοσήματα Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας, τόνισε αρχικά ότι η πρόσφατη πανδημία ανέδειξε την ανετοιμότητα της παγκόσμιας κοινότητας για τις απαιτήσεις επιτήρησης μιας πανδημίας. Παρά τις εξελίξεις στην ηλεκτρονική αναφορά εργαστηριακών δεδομένων, η αναφορά περιστατικών εξακολουθούσε να γίνεται σε μεγάλο βαθμό με έγχαρτες φόρμες ή μέσω τηλεφώνου ή φαξ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό και τις πιθανότητες λανθασμένων καταχωρίσεων. Έτσι, κρίθηκε απαραίτητη η ηλεκτρονική καταγραφή των κρουσμάτων σε ένα ψηφιακό Μητρώο COVID-19, μέσω ενός καθολικού συστήματος εργαστηριακής επιτήρησης επιβεβαιωμένων κρουσμάτων. Οι προκλήσεις που αναδείχθηκαν ήταν η προβληματική αντιπροσωπευτικότητα (εξάρτηση από τη στρατηγική εργαστηριακού ελέγχου) και η ανάγκη ύπαρξης ορισμού του κρούσματος, η δυνατότητα καταγραφής της έκβασης των περιστατικών και των επιδημιολογικών χαρακτηριστικών, καθώς και η καταγραφή της εμβολιαστικής κάλυψης.
Η κ. Γκολφινοπούλου επισήμανε επίσης ότι η επιτήρηση θα πρέπει να έχει έναν δυναμικό χαρακτήρα και να μπορεί να προσαρμόζεται στις συνθήκες και στις απαιτήσεις, μέσω κλιμάκωσης / αποκλιμάκωσης της επιτήρησης. Ενόσω διαρκεί η πανδημία, απαιτείται ένα καθολικό σύστημα επείγουσας επιτήρησης με στόχο τον περιορισμό της μετάδοσης της λοίμωξης, ενώ μετά την πανδημία απαιτούνται βιώσιμες μορφές δειγματοληπτικής επιτήρησης με στόχο τη διαχρονική παρακολούθηση της έντασης και της διασποράς του κύματος και ενσωμάτωση της επιτήρησης του πανδημικού ιού σε συνδρομική επιτήρηση των λοιμώξεων του αναπνευστικού στην κοινότητα. Η ομιλήτρια σημείωσε πως ένα ψηφιακό εργαλείο (πλατφόρμα web) επιτήρησης είναι υπό ανάπτυξη από τον Ε.Ο.Δ.Υ. για τον σκοπό αυτό, που είναι κάτι ακόμη πιο εξελιγμένο από το Μητρώο COVID-19.
Συνολικά, τα διδάγματα που αποκομίσαμε από την επιδημιολογική παρατήρηση για την COVID-19, είπε η κ. Γκολφινοπούλου είναι ότι για μια αποτελεσματική επιτήρηση απαιτούνται: α) εκσυγχρονισμός του μηχανισμού συλλογής πληροφοριών, β) πολλαπλές πηγές πληροφορίας, με διαλειτουργικότητα μεταξύ των διαδικτυακών βάσεων δεδομένων/των ηλεκτρονικών μητρώων, γ) μέριμνα για την προστασία του απορρήτου (GDPR), δ) δυνατότητα συγκριτικής αξιολόγησης των αποτελεσμάτων με σύγχρονους τρόπους επεξεργασίας/ανάλυσης/οπτικοποίησης και στ) σύγχρονος μηχανισμός διάχυσης των αποτελεσμάτων.
Τα 4 μαθήματα που πήραμε από την πανδημία σχετικά με το σύστημα υγείας
Στη συνέχεια, ο κ. Γκίκας Μαγιορκίνης, Αναπληρωτής Καθηγητής Υγιεινής και Επιδημιολογίας, Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, Ιατρική Σχολή, Ε.Κ.Π.Α., παρουσίασε με οργανωμένο και συνοπτικό τρόπο τα 4 μαθήματα που πήραμε σχετικά με το σύστημα υγείας από την εκκωφαντική, όπως τη χαρακτήρισε, πανδημία της COVID-19 – ο χαρακτηρισμός «εκκωφαντική» αποδόθηκε γιατί, σύμφωνα με τον κ. Μαγιορκίνη, υπήρξαν και άλλες μικρότερες πανδημίες, όπως της m-pox, οι οποίες όμως δεν προκάλεσαν τόσο θόρυβο.
Το πρώτο μάθημα σχετίζεται με το ευάλωτο τμήμα του πληθυσμού. Η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και των θεραπειών έχει οδηγήσει σε αύξηση του προσδόκιμου ζωής, η οποία, σε συνδυασμό με την υπογεννητικότητα, έχουν αυξήσει δραματικά το ποσοστό των ατόμων άνω των 65 ετών, σε σύγκριση με την εποχή της Ισπανικής Γρίπης, για παράδειγμα. Σε μια πανδημία, τα ευάλωτα άτομα είναι τα πρώτα που πλήττονται και κατευθύνονται όλα μαζί στο σύστημα υγείας, το οποίο ήδη λειτουργεί στα όριά του, με αποτέλεσμα το σύστημα να καταρρέει. Επομένως, το ευάλωτο τμήμα ενός πληθυσμού θα πρέπει να είναι ρυθμισμένο πριν από την εκδήλωση πανδημίας.
Το δεύτερο μάθημα σχετίζεται με το «έμψυχο Ε.Σ.Υ.», το οποίο τα τελευταία χρόνια υποφέρει από ένα πρωτοφανές brain drain. Συνεπώς, το έμψυχο δυναμικό του Ε.Σ.Υ. θα πρέπει να προστατεύεται.
Το τρίτο μάθημα σχετίζεται με τη συμμετοχική υγεία. Ο πληθυσμός θα πρέπει να συμμετέχει στις προσπάθειες αντιμετώπισης της πανδημίας και υπάρχουν δύο βασικά εργαλεία για αυτό: τα εμβόλια (θα πρέπει όλοι να εμβολιάζονται) και τα self-test, με τα οποία μπορεί ο καθένας να μαθαίνει γρήγορα αν έχει κολλήσει κάποιον ιό και ποιον.
Το τέταρτο μάθημα σχετίζεται με την προσβασιμότητα του συστήματος υγείας, το οποίο θα πρέπει πάντα να προσφέρει εύκολη πρόσβαση στον πληθυσμό.
Συνεπώς, κατέληξε ο κ. Μαγιορκίνης, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι το δημογραφικό, η κλιματική αλλαγή, η αύξηση των ευάλωτων-ανοσοκατεσταλμένων και η αύξηση της πιθανότητας νέων πανδημιών λόγω της αύξησης των μετακινήσεων, αλλά και της πυκνότητας του πληθυσμού. Ωστόσο, εξέφρασε την ελπίδα πως, αν επικεντρωθούμε σε αυτά τα ζητήματα, και με τη βοήθεια των τεχνολογικών δυνατοτήτων, έχουμε περισσότερες πιθανότητες να ανταποκριθούμε αποτελεσματικά σε μια νέα πανδημία.
Εμπειρίες της COVID-19 και προϋποθέσεις για ετοιμότητα στο μέλλον
Τέλος, ο κ. Δημήτρης Παρασκευής, Καθηγητής Επιδημιολογίας-Προληπτικής Ιατρικής, Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, Ιατρική Σχολή, Ε.Κ.Π.Α., υπογράμμισε αρχικά ότι για την αντιμετώπιση μιας πανδημίας του μεγέθους της COVID-19, οι προσπάθειες θα πρέπει να περιστρέφονται γύρω από τρεις άξονες: α) την επιτήρηση, β) τη δημιουργία ενός συστήματος υγείας που να μπορεί να αντεπεξέλθει στην εκθετική αύξηση των αναγκών νοσηλείας και γ) τη δημιουργία ενός συστήματος πρόληψης.
Όπως είπε ο κ. Παρασκευής, σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της πρόσφατης πανδημίας έπαιξε η ταχεία ανάπτυξη των rapid test, κάτι που ίσως να ήταν αδιανόητο αν η πανδημία είχε συμβεί πέντε χρόνια πριν. Πολύ γρήγορη ήταν επίσης η ανάπτυξη των εμβολίων και η απόκριση των υποδομών για τη διενέργεια διαγνωστικών ελέγχων. Άλλο ένα εργαλείο που αναπτύχθηκε ήταν η επιτήρηση των λυμάτων για την παρακολούθηση της εξέλιξης της πανδημίας. Βελτίωση απαιτείται, ωστόσο, σε ό,τι έχει σχέση με το ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο θα πρέπει να προσαρμόζεται γρήγορα στις εκάστοτε συνθήκες.
Λιγότερο αποτελεσματικοί υπήρξαμε στην αλληλεπίδραση των επαγγελματιών υγείας και της πολιτείας με την κοινότητα, καθώς φαίνεται ότι τα μηνύματα των πρώτων δεν περνούσαν αποτελεσματικά στον κόσμο. Σημαντικό είναι επίσης να υπάρχει συνέργεια των φορέων σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, ώστε τα μηνύματα που μεταδίδονται να είναι ενιαία. Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση μιας πανδημίας απαιτείται επιτυχημένη επικοινωνία κινδύνου με την κοινότητα, η συνεργασία της οποίας είναι απαραίτητη για την εφαρμογή μέτρων και παρεμβάσεων.
Τα διδάγματα που αποκομίσαμε από την πανδημία της COVID-19 μπορούν να αυξήσουν την ετοιμότητά μας για το μέλλον. Ωστόσο, η ετοιμότητα δεν μπορεί να εξασφαλίσει απόλυτα την πρόβλεψη των μελλοντικών αναγκών και πολύ σημαντικό ρόλο θα παίξει η προσαρμοστικότητα των συστημάτων.
